شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر بحرالعرفان و معدن الایمان
مؤلف: شیخ محمد صالح برغانی
وفات: متوفای ۱۲۷۱ ق
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۱۷ جلد
مشخصات نشر: این اثر متأسفانه چاپ نشده و همچنان نسخه های خطی آن در برخی کتابخانه های قم، قزوین و کربلا موجود است، اما خلاصه این تفسیر در تنها مجلد اول آن در تهران، توسط انتشارات جهان، به اهتمام ابوطالب فاضلی خویی در سال ۱۳۶۳ش به چاپ رسیده است.


معرفی مفسر و تفسیر

شیخ محمد صالح برغانی (متوفای ۱۲۷۱ ق) فرزند شیخ محمد تقی برغانی قزوینی از جمله مفسران بزرگ و چندگانه نویس شیعه در قرن سیزدهم است. مفسر در فنون قرآن کریم از خود آثار بسیاری بر جای گذاشته و به تألیف پنج تفسیر همت گمارده است:
 
1- اسرار القرآن در دو جلد.
۲- معدن الأنوار و مشکاة الاسرار در یک جلد.
٣- مفتاح الجنان فی حل رموز القرآن. در حقیقت این کتاب، تفسیر وسیط برغانی محسوب می شود و در هشت مجلد و تلخیصی از تفسیر بحر العرفان است.
۴- کنز العرفان فی تفسیر القرآن در ۲۷ مجلد بزرگ.|
5- بحر العرفان و معدن الایمان در ۱۷ جلد به زبان عربی و تفسیر کبیر شهرت دارد.(1)
 
روش این تفسیر اثری و متأثر از شرایط عصر پس از اخباریون در نقل خبر و استفاده گسترده از روایات در شرح و تفسیر قرآن است. تفسیر بحرالعرفان که جلد نخست آن در نجف با تحقیق عبدالحسین شهیدی صالحی از خاندان برغانی به طبع رسیده و نشانگر روش مفسر در بقیه مجلدات است، عمدتا بر مبنای روایات و احادیث ائمه هدی تفسیر و تأویل تنظیم و بیان شده و از این جهت می توان گفت، تفسیر بحر العرفان و کنز العرفان از جامع ترین تفاسیر روایی شیعه محسوب می گردد که هر آنچه روایت مرتبط به آیه بوده گردآوری شده و در این زمینه می توان گفت عملی منحصر به فرد و تلاشی گسترده در گردآوری روایات به ویژه در کنز العرفان انجام شده است. جلد اول این تفسیر شامل سه جزء و تا سوره آل عمران در سال ۱۳۷۹ ق در نجف به طبع رسیده است.
 
ضمنا کتاب مفتاح الجنان خلاصه این تفسیر است که در جای خود معرفی شده و یکی از تفاسیر به همین سبک است و در ایران، تهران، انتشارات جهان به اهتمام ابوطالب فاضلی خویی در سال ۱۳۶۳ش به چاپ رسیده است.
 
پی‌نوشت‌:
1- شهیدی، عبدالحسین، دائرة المعارف تشیع، ج ۴، ص ۵۵۴
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 106-105